Nederlands Ceylon (1650)

In 1602 stuurde de Verenigde Zeeuwse Compagnie Joris van Spilbergen op expeditie naar Ceylon om te kijken of er handel in kaneel mogelijk was.

Hij ging naar de oostkust en kwam in contact met de koning van Kandy (Vimala Dharma Surya I). De koning was hem goed gestemd en leerde zelfs Nederlands. Toch kreeg Van Spilbergen te weinig kaneel om handel mee te kunnen drijven.

De expeditie was toch succesvol want de in 1602 opgerichte VOC vond zijn verhalen interessant genoeg om te proberen zich op het eiland te vestigen. Daarom kwam er al drie maanden later een nieuwe expeditie aan onder leiding van viceadmiraal Sebald de Weert.

Hij werd ook vriendelijk ontvangen aangezien de koning van Kandy Nederlandse hulp wilde om van de Portugezen af te komen. Sebald (en enkele metgezellen) werd echter vermoord toen hij deze hulp weigerde toen de koning de schepen wilde gaan bekijken. Hulp kon hij niet krijgen aangezien zijn manschappen waren achtergebleven op het strand.

In de jaren dertig van de 17e eeuw kwam de koning van Kandy echter zelf met een toenadering naar de VOC, omdat hij weer steun zocht tegen Portugal. In 1638 kreeg hij deze hulp in ruil voor de handel in kaneel. Verder stond er in het verdrag dat de forten op Ceylon verdeeld zouden worden.

In het exemplaar van de koning stond dat de VOC, als de koning het verzocht, de forten zou ontruimen. In het Nederlandse exemplaar stond dit niet en deze werden ook niet teruggegeven. Ze werden zelfs gebruikt om voor lage prijzen kaneel van de koning te kopen vanwege de nog openstaande schuld.

Twee jaar later, op 8 maart 1640, landde een expeditie van de VOC onder leiding van Willem Jacobsz Koster aan de noordkant van de Galle. Het bolwerk Santiago werd op 12 maart aangevallen, nadat de dag ervoor 440 man en de koning van Kandy met zijn troepen waren gearriveerd, en op de 13e ingenomen. Omdat de VOC weigerde de Nederlandse gebieden af te staan aan de koning van Kandy liet deze Koster vermoorden.

Dit veranderde de situatie echter niet. In januari 1644 kwam ook Negombo in Nederlandse handen door een verrassingsaanval van François Caron. Lang kan deze toestand niet geduurd hebben, want in 1653 gelukte het Rijkloff van Goens de Portugezen met een list uit Negombo te lokken en de haven van Colombo te blokkeren.

Toen in 1656, na een beleg van zeven maanden door Gerard Pietersz. Hulft, Colombo viel, en in 1658 de laatste Portugese forten, bij Jaffnapatnam, aan het noorden veroverd werden, waren de Nederlanders heer en meester. In 1664 en 1665 werd Galle versterkt en onneembaar.

Elk jaar moesten gezanten van de VOC bijvoorbeeld naar de koning gaan om daar geknield geschenken aan te bieden. Op die manier wisten zij wel af te dwingen dat ze op het land van de koning kaneel mochten zoeken.

Philippus Baldaeus beschreef uitgebreid de cultuur, de taal en de geschiedenis van de Portugezen en de Nederlanders op het eiland; alsmede de dood van Gerard Pietersz. Hulft die voor de muren van Colombo stierf.

Toch brak er in 1760 een opstand tegen de Nederlanders uit door de Kandianen. Deze waren eerst niet tegen te houden en eind maart 1761 ging Matara voor de VOC verloren. Vanuit Batavia werd de gouverneur Jan Schreuder teruggeroepen en vervangen door Lubbert Jan baron van Eck die, na een mislukte poging, in 1765 de stad Kandy gedeeltelijk in de as wist te leggen.

Maar vanwege te weinig troepen konden ze de koning niet op de knieën dwingen. Daarom werd in 1766 het Verdrag van Batticaloa gesloten waarbij de VOC de hele kustlijn van Ceylon in handen kreeg.

De belangrijkst overblijfselen van de overheersing van de Nederlandse “VOC” zijn in “Galle” te zien. Hier zijn binnen de stadsmuren nog talloze gebouwen en huizen te zien uit de VOC tijd. Het fort stammend uit 1633 staat zelfs op de UNESCO werelderfgoedlijst.

In Colombo kun je de Wolvendaalsche kerk bekijken en een voormalig fort, kerkhof en de gouverneurswoning. Echte Nederlandse kanalen kun je in de stad Negombo zien even ten noorden van Colombo. Ook hier zijn overblijfselen van een Nederlands fort en kun je een kerkhof zien. Ook in steden zoals Unawatuna, Kalutara, Batticaloa en bijvoorbeeld “Trincomale” kun je oude forten en woningen zien.  

Naast overblijfselen zijn er ook nog “Nederlandse namen” te ontdekken – de bekendste is van het eilandje “Delft” ten noorden van het grote eiland. Tenslotte is er de taal – op het toenmalige eiland “Ceylon” ontstond een mix  (inlands, Nederlands en Portugees) tussen talen wat het “Ceylons-Nederlands” werd genoemd – een creolentaal. Talloze woorden in het Singalees en het Tamil zijn gebaseerd op die taal.

Een deel van de bevolking van Sri Lanka is van Nederlandse afkomst en heeft Nederlandse achternamen. Deze mensen, gemengd met Portugese en Engelse kolonisten, worden "burghers" genoemd.