Bletchley

Reisverhalen - Engeland

inleiding

Via het zeer moderne en foeilelijke treinstation van Milton Keynes kom ik vier minuten erna aan op Bletchley station. Het is een doods terrein en ik zie een bordje staan met centrum, bus- en treinstation erop alsmede een pijl waar het Bletchley Park is gesitueerd.

Het was hier dat oorspronkelijk een landhuis het domein werd van de Government Code and Cipher School (GC&CS), de codebrekers van de Britse inlichtingendienst. Ik wandel het parkeerterrein op en koop een kaartje.

Na een behoorlijk verhitte discussie waar ik m’n grote backpack kan achterlaten (willen ze niet vanwege veiligheidsredenen) mag ik uiteindelijk deze achterlaten in een hokje in The Mansion. Verlost van m’n last haal ik m’n gratis audiosetje op en begin m’n eigen tour over het terrein.

Ik zet m’n audioset aan en hoor dan dat GC&CS al in 1939 het terrein betrok en er een radio-ontvangststation opzette onder de mysterieuze naam "Station X". De "X" was afkomstig van het Romeinse cijfer X aangezien het tiende ontvangststation was.

enigma en the bombe

Block A is het eerste gebouwencomplex wat je langsloopt en wat lijkt op een kantoor zoals je er tegenwoordig zoveel ziet. Als een gelige blokkendoos waar computers worden opgeslagen. Dit is/was de teleprinter hal en is niet toegankelijk voor het publiek net als een aantal andere gebouwen.

Ernaast is blok B en is een museum. Als ik binnenkom krijg ik te horen van een man dat hier over een tiental minuten een soort va “stilstaande” tour wordt gegeven over de ENIGMA en z’n breekmachine “The bombe”.

Eerst loop ik langs wat informatiepanels maar ook delen van de decoderingsmachines en andere technische apparaten. Dan begint de man z’n verhaal – eerst staat hij bij de ENIGMA machine en laat zien hoe deze werkt. Hij drukt op een knopje van de schrijfmachine en boven op de machine flikkert een lampje met daarin een andere letter.

Telkens als hij op hetzelfde knopje drukt verschijnt er een andere letter. Dit komt door de drie zilveren schijven die boven op de machine zijn gebouwd. Elke letter kan zo talloze letters produceren behalve die van hemzelf. Zo gaat dat met alle 26 letters van het alfabet. Daarboven hangt een blad met coderingen van de dag. Elke avond om 00:00 veranderen de Duitser hun codeblad en moesten de Geallieerden opnieuw beginnen met hun decoderingen.

Er waren ook nog verschillende kleuren die aangaven of het ging om de luchtmacht, marine of Wehrmacht (veldleger). Zo’n 70 verschillende afdelingen gebruikten andere codes. Hitler gebruikte een heel ander systeem (LORENZ) die later ook gekraakt werd.

>> Lees over het verborgen Geallieerde hoofdkwartier in Liverpool

Wat feiten: de bombe

Elke dag opnieuw helemaal coderen want elke dag gebruikten Duitsers nieuwe codes n.a.v. hun codeboeken (ze gebruikten een dag- en berichtensleutel;
In de bombe machine (er stonden op een gegeven moment over heel Engeland – en VS wel 100) zaten 12 ENIMGA machines verwerkt
Het “setting” blad van de ENIGMA werd natuurlijk zeer goed bewaakt in Duitsland;
De “bombe” was een verbetering (de naam komt ook uit het Pools) op wat de Polen al hadden bewerkstelligd voor de oorlog begon in 1939;
De grootste successen werden behaald mbt de duikbotenoorlog (Uboten) in de Atlantische Oceaan, de oorlog in Noord-Afrika (1942) en de Landing in Normandië;

de Telex:

In Engeland gebruikte ze hun eigen “ENIGMA” (de Telex) om de ENIGMA nagenoeg gelijk te maken voor decodering;
Ze konden eerst met maar 12 letters (die werden gevonden door verschillende data bij elkaar te zetten – bv welk gebied, welke golflengte, welk legeronderdeel etc.) en er konden dus fouten inzitten – daarom moest het bericht na decordering na de “checking” afdeling;
Bletchley werd gekozen omdat het goede weg- en treinverbindingen had. Daarnaast lag het tussen Cambridge en Oxford in waar de juiste knappe koppen te vinden waren om de codes te breken;

14 biljoen jaar:

De Duitsers gebruikten o.a. Kurzsignale (afkortingen) die al snel leidde tot herkenbare patronen in de Enigmaberichten. Men kon vermoeden (cribs - spiekbriefjes) dat bepaalde berichten bij vermoeden (waarneming) verstuurd zouden worden. Zo was het mogelijk uit te zoeken welk type bericht er verzonden was door welke U-boot;
Bletchley zou zo’n 2 jaar de oorlog verkorten en 15 miljoen’s mensen leven hebben gescheeld;
Er waren met ENIMGA zo’n 58.000.000.000.000.000.000 opties mogelijk wat 14 biljoen jaar zou duren om dit te ontcijferen;
In Engeland werd 30 jaar lang hun mond gehouden, ook lang na de oorlog dus;

Andere feiten:

Er zijn in Bletchley zo’n 25 miljoen berichten onderschept en gedecodeerd;
Hitler zou de hele oorlog volhouden dat ENIGMA onbreekbaar was ondanks kritiek van hoge generaals dat volgens hen de ENIGMA gekraakt zou zijn want er gebeurde dingen die niet konden;
Het waren in beslag genomen codeboeken, fouten door operators en onveilige procedures bij de versleuteling van berichten die het breken van de Enigmacode mogelijk maakten;
In Engeland probeerde ze hun bevindingen door andere mogelijkheden (bv een spion) te verdoezelen;
Er waren op het eind van de oorlog drie kleuren – voor het leger, de luchtmacht en de marine (die laatste was het moeilijkste te kraken omdat het een extra wiel kreeg in 1942 – een 4de opties dus)

"De Lorenz"

Hitler en de andere hoge leden van het legerkorps maakte gebruik van de “LORENZ” machine – niet de ENIGMA; deze werd met de “Colossus” gekraakt;
Op het einde werkte zo’n 7 tot 9000 mensen op Bletchley;
Er waren ook Y stations – externe bronnen buiten Bletchley.

Een paar minuten later staat de man bij een veel groter machine – de bombe zoals hij die noemt. Is uit het Pools vertelt hij. Er zitten zo’n 12 ENIGMA machines in verwerkt om de boodschappen te decoderen.

Hij legt uit aan de hand van een woord dat waarschijnlijk gebruikt werd zoals “weervoorspelling” hoe de beginletters werden gefilterd. Vele woorden werden vaker gebruikt van dezelfde posten en konden zo worden ontcijferd met betrekkelijk weinig kopzorgen.

De connectie leggen was het grote probleem en daarom werd Bletchley opgezet tussen de universiteitssteden Cambridge en Oxford in om de knapste koppen in het land bij elkaar te krijgen. Daarnaast lag het park bij grote wegen en treinbanen voor een goed distributienetwerk en niet te ver van Londen. Ik bekijk de machine met die rare draaiknoppen en ben verbijsterd als hij de machine ook daadwerkelijk aan zet.

Achterop zitten allemaal rode elektriciteitsdraden als is het een grote computer zoals nu.

the mansion

Ik wandel verder door het museum en neem dan een kijkje bij het meer waar twee grote zwanen in rond zwemmen. Tientallen mensen in het parkje of aan het water aan hun koffie zitten te lurken of een broodje zitten te eten. Hier was veel vertier tijdens de oorlog om te ontspannen. Varen, zwemmen en schaatsen.

Ook op het veld ernaast werd gedanst en gevoetbald. De chauffeurs hut ligt helemaal aan de rand en hier wordt uitgelegd wat een werk het was om iedereen hier tijdig op z’n werk te krijgen en weer naar huis te rijden in het holst van de nacht zonder licht.

Naast de mansion ligt nu hut 4 – het eten is duur maar de aankleding is heerlijk traditioneel en gezellig. Dan wandel ik de prachtige mansion in en neem een kijkje in de bibliotheek, de leeszaal en alle administratiekantoren.

Hier zat het hoofdkwartier van de decoders en het secretariaat. Alleen mag je helaas niet boven kijken. Ik check even of m’n tas er nog ligt en wandel dan naar de garages. Een paar prachtige oude exemplaren staan hier alsmede een Norton motorfiets. Hier werden alle informatie mee naar de juiste personen en diensten gebracht. Vlakbij stond vroeger hut 2 – de snackhut waar later ook bier werd geschonken.

Met 9000 mensen waarvan 2/3 vrouwen is hier menig romantisch avondje geweest.

Alan Turing:

Na WW2 bleef Alan Turing in het geheim werken voor GCHQ, tot hij daar in 1948 wegens zijn homoseksualiteit geweerd werd. Turing werd voor zijn vitale bijdragen aan de oorlogsinspanning in 1945 geëerd met de benoeming tot Officier in de Orde van het Britse Rijk.

In 1952 werd hij gearresteerd wegens homoseksuele handelingen en veroordeeld, waarbij hij kon kiezen tussen een experimentele chemische castratie gedurende een jaar, en een gevangenisstraf. Turing koos het eerste.

De hormonen die hij verplicht werd te laten injecteren, leidden onder meer tot borstvorming. Op 7 juni 1954 werd hij dood aangetroffen met een appel, die - naar beweerd werd - met cyanide vergiftigd was. Er wordt over zijn dood veel gespeculeerd.

De officiële doodsoorzaak is zelfmoord, maar er wordt beweerd dat hij door de Engelse geheime dienst is vermoord, omdat hij te veel zou weten over geheime codes en daardoor een te groot veiligheidsrisico werd. Op 24 december 2013 verleende koningin Elizabeth II Alan Turing gratie en werd zijn veroordeling wegens homoseksualiteit uit de boeken geschrapt.

Als ik door het poortje wandel kom ik uit bij de “cottages”. In deze kleine huisjes zijn de eerste stappen gezet van de decodering van de ENIMGA machine. Je mag niet naar binnen maar je kunt wel bij het Poolse monument gaan kijken die voordat de oorlog begon al een goed begin hadden gemaakt van de decodering.

Hut 11 en 10 waren de hutten waar de bombe machines in stonden.

De meisjes die hier werkten hadden strikte geheimhouding en moesten de hele dag staan in het lawaaierige hok. Ernaast waren de hutten 3 en 6 waar het belangrijkste werk werd gedaan – de daadwerkelijke decodering en evaluatie – hier kun je de kantoren zien van o.a. Alan Turing en z’n staf. In een van de ruimtes wordt uitgelegd hoe postduiven hun weg naar huis kunnen terugvinden. Heel interessant.

Lorenz-machine:

De “Lorenz” waren machines zoals de ENIGMA (maar veel zwaarder) die door de Duitsers werden gebruikt om codesleutels te genereren om communicatie op hoog niveau (o.a. Hitler) tussen verschillende legeronderdelen te versleutelen.

Op 30 augustus 1941 maakte een Duitse operator een grote fout door een lang bericht twee keer te sturen. De operator besloot in sommige stukken afkortingen te gebruiken waardoor de tekst deels werd gecodeerd. De eerste uitvoering van de Colossus (de computer die de Lorenz kon kraken), de Mark I werd ingezet vanaf januari 1944 en had direct succes.

Met deze machine waren de Britten in staat de Lorenz-berichten in een aantal uren in plaats van weken te breken.

De Engelsen en Amerikanen bombardeerden voor de landing op Normandië snel alle landlijnen, terwijl ook de Fransen ondergrondse lijnen saboteerden. De Duitsers waren nu genoodzaakt al hun berichten radiografisch via de Lorenz te verzenden. De geallieerden verkregen hierdoor zeer belangrijke informatie. Zo kwam men erachter dat Hitler in de afleidingsmanoeuvres was getrapt die de geallieerden hadden geplaatst als voorbereiding op D-Day.

Om 1430 vind ik het mooi geweest en haal m’n tas op. Ik kijk nog even bij het monument en wandel dan het gebouwencomplex uit.

Na een behoorlijke omweg kom ik uit bij het centrum – een winkelcomplex met “Sainsbury” en vele andere winkels. Echt vrolijk wordt je hier niet en het wemelt van de nationaliteiten.

Ik besluit nog even in de stad te blijven om de broodnodige boodschappen te halen maar ik spendeer liever tijd hier dan misschien op een hele lege campingsite waar ik voor m’n tent moet hangen.

Ik vind een zeer oubollige bibliotheek en doe wat werk terwijl ik ook direct m’n notebook op kan laden. Helaas heb je weer een mobiele telefoon nodig als je op de WIFI wilt komen. Ik doe wat dagboekwerk en sluit dan af. Het is nog een heel gedoe om de juiste bus(richting) te vinden en de juiste halte maar na een poos gewacht te hebben en met hulp van een vrouwelijk persoon in de bus die met haar mobiele telefoon de juiste stop opzoekt vind ik de boerencamping.

Een beetje opgelucht loop ik de camping op en hoor de grote zwarte hond op het erf blaffen. Ik bel aan en maak kennis met Rosemary die veel ouder is dan ik had verwacht. Ze laat mij even snel alles zien en ik vraag of ik onder de bomen verderop kan gaan staan. Ik zet m’n tent op en wandel terug om op het picknick bankje m’n pc te openen. Dan begrijp ik waar al die ballonnen voor diende aan die ene tent – een verjaardagsfeestje.

Daar zat ik nou net op te wachten, zucht. Het geschreeuw en getier wordt minder als het begint te regenen en eindelijk ben ik ‘ns blij met een bui. Om half elf gaan de meeste gasten richting huis en keert de rust terug op de zuivelboerderij-camping.

bletchley - tips & advies (2015)

Bletchley heeft zowel een trein- als busstation die beide in het centrum liggen. Milton Keynes daarentegen heeft een treinstation dat op ongeveer 10 minuten ligt van het “busstation” bij het shopping centre.

Bletchley (centrum)/ Milton Keynes – Luton - Londen: je zult of naar “Milton Keynes” gaan om daar de trein te nemen of naar “Luton” om daar de trein of bus (de greenline) te nemen. Helaas stopt deze niet op “Victoria station” maar in “Bakerstreet”. Bus F70 gaat van “shopping centre” Milton Keynes naar Luton – deze rit duurt ongeveer een uur en kost 5,20 pond. Bij het busstation gaat de “green line” (bus 747) elk half uur voor 10 pond naar Londen.

Als je van Bletchley busstation naar “Bletchley Park” wilt lopen zul je richting het treinstation moeten gaan wat zo’n 10 a 15 minuten lopen is. Daar staan bordjes naar het park toe – nog zo’n 2 minuten extra.

Naam : Bletchley Park

Adres : The Mansion, Sherwood Drive, Bletchley

Prijs : 16,75 pond

Telefoon : +44 (0) 1908 640404

Website : www.bletchleypark.org.uk

Inhoud:

Gedurende WW2 werden in Bletchley Park gecodeerde Duitse berichten ontcijferd waardoor vitale informatie in Geallieerde handen kwam. Bletchley, dat 50 kilometer noord-westelijk van Londen gelegen is, was het onderkomen van een diverse groep codebrekers. Deze groep hield zich onder meer bezig met het breken van berichten ULTRA genaamd), vercijferd met de Enigma machine, en het geheime telex-verkeer, vercijferd met de Lorenz-machine.

Op het hoogtepunt waren er ca 9000 mensen hier werkzaam om op deze wijze de oorlog drastisch te verkorten. Tot midden jaren 80 van de 20-ste eeuw was de rol van Bletchley Park in oorlogstijd een militair geheim. De ontwikkeling van Bletchley Park tot museum is pas daarna gestart. Het museum gaat met name over het werk van Bletchley Park in de oorlog en code breken in het algemeen.

Er is een werkende replica van een Bombe machine. Het Mansion is gedeeltelijk te bezichtigen. Er is een leistenen beeld van Alan Turing. Hij was een van de sleutelfiguren bij het breken van de Enigma codes.

Als je naar het centrum (wat eigenlijk een deel winkelcomplex is en een stuk winkelstraat) zijn er wat tentjes (ook veel buitenlandse) waar je een hap eten kunt halen en/of even op het terras kunt zitten voor een koffie.

Naam : Old Dairy Farm camping

Adres : Stoke Hammond (“The Lindens”)

Prijs : 8 pond (1 persoon + 1 tent)

Inhoud:

Deze camping ligt zo’n 2 km ten zuiden van de stadsgrens van Bletchley en is alleen te bereiken per voet of met de bus 70 (richting Luton). Het is een klein stukje lopen van de bushalte vandaan langs een smalle (toch vrij drukke) weg. Het is een echte boerencamping met aan de ene kant (veld) campers en caravans en aan de andere kant tenten en ook caravans. Ertussen in de grote (zuivel) boerderij met wat geiten.

Je wordt omringd door het groene rollende landschap waar Engeland geroemd voor is. Er zijn drie douche/wc combinaties en irritant is dat het licht elke keer uitgaat (als je niet beweegt). De WIFI werkt niet (goed) en je moet echt aanbellen als je iets wilt hebben.

Voor de rest is de camping prima – er mist natuurlijk een plek om te zitten en wat picknicktafels om te zitten (er staat er welgeteld eentje vlakbij het grote huis).

BESTEDINGSTIJD:

Je hebt wel een paar uur nodig om alles goed door te nemen en te zien in Bletchley Park. Je hebt “block B” wat een museum is – hier heb je echt ruim 1,5 uur voor nodig – zeker als je ook het verhaal van de gids wilt horen over de “Enigma” en de “Bombe”.

Daarnaast heb je hut 12 (chauffeursruimte), de “Mansion” (zeker 45 minuten), de garage, de cottages en de “vertier” ruimtes (0,5 uur) en tenslotte nog de hutten (zeker een uur).

TIPS:

In principe kun je geen tassen achterlaten bij “Bletchley” park dus is het verstandig eerst naar de camping te gaan en dan pas naar het Park. Ook honden zijn ten strengste verboden – ook in de auto (op het terrein). En ze zijn heel strikt hier.

Een andere tip is om zeker even het verhaal aan te horen hoe de “ENIGMA” werkt en ook de “Bombe”; er wordt om de 45 minuten een college gegeven in block B.

Tenslotte is het aan te raden, leuk, verstandig en heel leerzaam om de volgende films te kijken voordat je naar “Bletchley Park” gaat om een beeld te krijgen wat je nu eigenlijk allemaal te zien krijgt. Heel veel mensen zijn niet of niet goed op de hoogte omdat het ook zo lang geheim is gehouden.

ZIE OOK: www.enigmacentrum.pl

FILMS:

. - ENIGMA (2001; 6,4)

. - THE CODEBREAKER (2011; 7,0)

BOEKEN:

. - Michael Smith - “Station X, het enigma-raadsel ontrafeld”

film

"The Imitation Game" - (2014; 8,0)

Film over het levensverhaal van Alan Turing, een Britse wiskundige en informaticus.

Turings grootste verwezenlijking bestond erin om als één van de eersten de Duitse Enigma-codes te breken waardoor de Geallieerden de controle over de Atlantische Oceaan kregen en uiteindelijk de oorlog zouden winnen.