GESCHIEDENIS - Guatemala

Het wordt algemeen aangenomen dat de traditionele bewoners van Guatemala (en andere grote delen van de Amerika’s) tijdens de laatste ijstijd uit Siberië zijn gekomen over de bevroren Beringstraat. Zij zouden nadat de aarde flink was opgewarmd overgegaan zijn op het verbouwen van fruit en groente (o.a. mais).

Deze welvaart zorgde voor uitbreiding van het aantal mensen maar ook verbetering van technieken voor de landbouw en kunst. De eerste tempels zouden snel volgen. De vroege Maya’s zouden rieten hutten bouwen. Handelsroutes volgden en er zou handel gedreven worden tussen de kust en de inlandse dorpen.

Van de vierde tot de elfde eeuw was Guatemala het kerngebied van de Mayabeschaving dat wel de “klassieke” periode wordt genoemd. De Maya’s bouwden duizelingwekkende tempels (de hoogste zou 18 etages hoog worden) en men begon de befaamde Maya kalender te gebruiken. Elke Maya stad zou het middelpunt worden op het gebied van boodschappen (markt), religie en politiek voor de omliggende landbouwgebieden. 

In de late 8^e eeuw wankelde de machtige Maya cultuur; waarschijnlijk door droogte, bevolkingsdruk en ecologische schade. Groepen indianen trokken weg en nieuwkomers zoals de “K’iche” stam nam het stokje over in de Guatemalaanse hooglanden.

In 1521 versloeg Hernan Cortez in Mexico de Azteken en het duurde geen 3 jaar of een van z’n wreedste luitenanten genaamd “Pedro de Alvarado” trok Guatemala in. The K’itsche stam werd al snel verslagen door het relatief kleine Spaans en Mexicaanse leger van 600 man (gewapend met paarden en geweren).

De Spanjaarden werden nu nog geholpen door de rivaliserende indianenstam de “Kaqchiquels” maar de liefde sloeg al snel over in haat. Rond 1550 was dat grotendeels voltooid, maar het zou nog tot 1697 duren voor de laatste Mayastaat, Tayasal, viel. Guatemala werd ingedeeld bij het onder koninkrijk Nieuw-Spanje, waarvan het een kapiteinsgeneraliteit vormde die heel Centraal-Amerika omvatte.

Het bestuurlijk Spaanse centrum is meerdere keren verplaatst waaronder naar Antigua Guatemala (in 1543) en het huidige Guatemala Stad (in 1776 ). 

Nadat er een wet was gekomen dat de Guatemalaanse indianen niet meer als slaven mochten worden gebruikt werd de toestand van de inheemse volkeren iets beter maar bleven zij misbruikt worden voor de Spanjaarden. Tijdens deze periode werd ook het Christendom opgedrongen wat redelijk snel en diep werd overgenomen. Hoofdstad Antiqua werd het koloniale centrum van Latijns Amerika tot het verwoest werd door een vulkaan en de hoofdstad werd verplaatst in 1773.

De hiërarchie in Guatemala (en menig ander koloniaal land wereldwijd) was verdeeld in Spaans geborenen, Spaans geborene in Guatemala (criollos), gemixte (mestizos) en onder aan de ladder de Maya’s en (zwarte) slaven. 

De gevestigde orde zou zich vanaf die tijd opsplitsen in twee kampen; de conservatieve partij gesteund door landeigenaren en de machtige kerk en de liberalen.

Aanvankelijk had Guatemala overwegend conservatieve regeringen (o.a. werd Belize opgegeven aan Engeland in ruil voor een autoweg door de jungle die nooit gebouwd zou worden), wat met het aantreden van Justo Rufino Barrios in 1871 veranderde.

Onder de liberale regering bloeide de economie op door de export van koffie, het werken aan infrastructuur en nieuwe scholen en het omgooien van het banksysteem.

In 1885 kwam een einde aan Barrios' regering toen hij sneuvelde op veldtocht in El Salvador, dat hij had aangevallen in de hoop de Centraal-Amerikaanse eenheid te herstellen. Z’n opvolgers zouden ervoor zorgen dat er gigantische subsidies werden gegeven aan buitenlandse (lees: Amerikaanse) bedrijven en de macht kwam steeds verder te liggen bij een kleine rijke machtige families die het land in hun greep kregen. Politieke tegenstanders werden de gevangenis ingegooid, het land uit gestuurd of het stilzwijgen opgelegd.

President Cabrera (1898 – 1920) zou Barrios z’n werk afbreken vanwege z’n uitgaven aan het leger. Ook hij werd uit z’n ambt gezet.

Het links verzet verenigde zich in 1982 in de URNG ('Unidad Revolucionaria Nacional Guatemalteca'). De generaal-presidenten Lucas García en Rios Montt bestreden de guerrilla's met grof militair geweld. Verdachte indiaanse dorpen werden met de grond gelijk gemaakt, waarbij naar schatting 200.000 voornamelijk inheemse slachtoffers vielen.

Velen vluchtten naar buurland Mexico. De regering moedigde dorpsbewoners aan PAC’s te vormen; burger verdedigingstroepen die de communisten buiten zou houden. Deze zouden het vieze werk van het leger overnemen en de ergste schending van de mensenrechten op hun conto krijgen.  

In 1983 werd Rios Montt door generaal Oscar Mejía Victores afgezet, waarna in 1986 via democratische verkiezingen burgerpresident Vinicio Cerezo werd gekozen. Toen was de VS al gestopt met het sturen van geld en voorraden. Deze werd in 1990 opgevolgd door President Jorge Serrano. Serrano dankte zijn overwinning voor een deel aan een besluit van het Constitutionele Hof dat generaal Rios Montt verhinderde aan de verkiezingen deel te nemen vanwege diens aandeel aan de coupe van 1982.

De democratie werd in 1986 hersteld maar de moorden gingen door. In mei 1993 ontbond Serrano het parlement en het Hooggerechtshof in een poging alle macht aan zich te trekken. Dit stuitte op zoveel weerstand dat hij voor de rest van de termijn werd vervangen door de ombudsman voor de mensenrechten, Ramiro de León Carpio. Wezenlijke verbeteringen op het vlak van de mensenrechten kwamen ook onder deze regering niet tot stand.

In 1996 versloeg Alvarado Arzú van de PAN-partij ('Partido de Avanzado Nacional') zijn tegenkandidaat Alfonso Portillo Cabrera van het FRG ('Frente Republicano Guatemalteco'). Ook toen verhinderde het Constitutionele Hof generaal Rios Montt deel te nemen aan de verkiezingen.

Op 29 december 1996 werden tussen de PAN-regering en het URNG de Vredesakkoorden getekend, waarmee een einde aan de burgeroorlog kwam. Ook werden er rechten voor de minderheden in Guatemala geregeld. Na 36 jaar keerde eindelijk de rust terug in Guatemala maar er waren meer dan 200.000 doden te betreuren, een miljoen daklozen en duizenden verdwenen mensen. Grote problemen waren de armoede en het grote aantal analfabeten en mensen zonder scholing.

Ook het gezondheidszorg peil is zorgelijk te noemen. Het URNG werd in december 1998 gelegaliseerd als politieke partij. Op 7 november 1999 vonden algemene verkiezingen plaats voor het presidentschap, het parlement en lagere overheden. In een tweede ronde in december behaalde de FRG-kandidaat Alfonso Portillo Cabrera de overwinning op PAN-kandidaat Berger.

Rios Montt stelde zich namens de FRG kandidaat voor de presidentiële verkiezingen. In eerste instantie werd zijn kandidaatstelling afgewezen door de Hoge Kiesraad.

Volgens de Guatemalteekse grondwet zijn personen die via een machtsgreep aan het bewind zijn gekomen van verkiesbaarheid voor het presidentschap uitgesloten. Het Constitutionele Hof achtte deze afwijzing echter ongegrond en de TSE moest de kandidaatstelling van Rios Montt aanvaarden.

Berger won uiteindelijk met 54,13% van de stemmen. Colom sloeg het aanbod van Berger af om deel te nemen aan zijn regering af. Hij prefereert het voeren van constructieve en democratische oppositie. Hoewel men op allerlei onregelmatigheden was voorbereid, verliepen de verkiezingen rustig op enkele incidenten tijdens de eerste ronde op het platteland na. In 2005 kwam orkaan “Stan” aan land in Guatemala en zorgde voor grote chaos; infrastructuur, behuizing en hele dorpen werden weggevaagd.

In 2007 werd Alvaro Colom de nieuwe president van Guatemala. De zakenman beloofde de strijd aan te binden met de armoede in Guatemala. Hij kreeg ca. 53% van de stemmen, 6% meer dan de gepensioneerde generaal Otto Perez Molina, In november 2008 is er een schietpartij in een bus waar 15 mensen de dood vinden waarbij een Nederlander. Schietpartijen, handel in drugs, straatbendes, ontvoeringen, geweld tegen vrouwen – het is allemaal aan de orde van de dag in Guatemala en het blijkt te verergeren. 

Ook Colom z’n presidentschap wordt in 2010 overvleugeld door mistanden en corruptie. In 2011 wint Otto Perez Molina van de rechtse patriottische partij de verkiezingen en wordt president. Een rechtbank in Guatemala heeft 5 voormalige paramilitairen veroordeeld tot in totaal 7710 jaar cel wegens de moord op 256 indianen in 1982 waarvan de meeste vrouwen en kinderen.

In 2015 wordt oud--president “Portillo” vrijgelaten uit een gevangenis in de VS. Hij zat daar een celstraf uit omdat hij steekpenningen heeft aangenomen van Taiwan en geld heeft witgewassen. Een paar maanden later in Mei heeft een omvangrijk corruptieschandaal vicepresident “Baldetti” van Guatemala de kop gekost. Baldetti kondigde haar vertrek aan nadat was gebleken dat haar persoonlijke secretaris vermoedelijk een van de drijvende krachten is achter een corruptienetwerk.

Baldetti ontkent betrokken te zijn bij de corruptiezaak, maar vertrekt toch. Jimmy Morales wordt de nieuwe president van Guatemala. De oud-komiek, zonder enige politieke ervaring, heeft een ruime meerderheid van de stemmen behaald.  

De VS zetten begin 2019 de financiële hulp aan o.a. Guatemala stop. Aanleiding is de tocht van vele migranten uit het land, die naar de VS proberen te komen. De Amerikaanse president Donald Trump beschuldigt de landen van het opzettelijk sturen van migranten. In 2016 besluiten El Salvador, Honduras en Guatemala een gezamenlijke veilgheidseenheid op te zetten om de grensoverschrijdende bendes te bestrijden.

Een jaar later gelast president Morales het vertrek van het hoofd van de VN anticorruptie commissie, die de openbare aanklagers steunde om de politieke onschendbaarheid van Morales op te heffen. De conservatieve kandidaat en ex-gevangenis directeur Alejandro Giammattei treedt in januari 2020 aan nadat hij bij de presidentsverkiezingen zijn centrumlinkse tegenstreefster Sandra Torres heeft verslagen.

Februari 2018 – “Maya” ontdekking

Archeologen hebben met behulp van de Lidar-laser meer dan 60.000 Maya-gebouwen in de jungle van Guatemala ontdekt. Volgens de ontdekkers is het de grootste archeologische vondst van Maya cultuur tot nu toe. De Lidar-laser kan onder de bebossing kijken die over de gebouwen heen is gegroeid.

Dat scheelt de archeologen tientallen jaren aan veldwerk en dan was het nog niet eens zeker geweest of dit allemaal was gevonden, volgens de archeologen. Er is ongeveer 2.100 vierkante kilometer gescand met de laser. Door de vondst krijgen archeologen een nieuw inzicht in de cultuur van de Maya's.

De gebouwen en wegen die zijn gevonden zijn veel geavanceerder dan wat tot nu werd gedacht. In een bestaande Maya-stad is een dertig meter hoge piramide gevonden waarvan werd gedacht dat het een berg was. In de piek van de Maya-tijd 1.500 jaar geleden zouden er ongeveer 5 miljoen mensen in de regio, die zich uitstrekte van Zuid-Amerika tot Mexico, hebben gewoond.

Volgens de archeologen wijst deze nieuwe vondst erop dat er zeker 10 tot 15 miljoen mensen in het gebied hebben gewoond in die periode.