Achtergrondinformatie - Tsjechië

Sudetenland

Het grootste deel van de Tsjecho-Slowaakse industrie bevond zich in Sudetenland en de hoofdverdedigingslinies van het Tsjecho-Slowaaks leger waren er opgesteld.

Bovendien maakten Bohemen en Moravië (Tsjechië) vroeger deel uit van het Heilige Roomse Rijk, een imperium waar Hitler mee dweepte als het ”Erste Reich”. Het plan “Fall Grün” werd opgestart in mei 1937 en een eerste versie werd door de Duitse militairen op 21 december 1937 afgeleverd.

Toen “Konrad Henlein”, de leider van de Sudetenduitse Partij (SdP), op 28 maart 1938 in Berlijn was, vroeg Hitler hem om eisen te stellen die niet aanvaardbaar waren voor de Tsjecho-Slowaakse regering. Op 24 april werden de besluiten van Karlsbad genomen, die autonomie eisten voor Sudetenland en de vrijheid om de nazi-ideologie te prediken. Als de eisen van Henlein ingewilligd werden, dan zou “ Sudetenland” een bondgenoot worden van nazi-Duitsland.

Na de bedreigingen van Hitler werd in Engelse, Franse, Italiaanse en Duitse diplomatieke kringen overleg gevoerd ten einde uit de impasse te komen en een nieuwe oorlog af te wenden. Op 20 mei 1938 werd het Tsjecho-Slowaakse leger in een gedeeltelijke mobilisatie gebracht en op 30 mei 1938 initieerde Hitler een directieve dat operatie Fall Grün officieel bevestigde.

Het Tsjecho-Slowaakse leger werd in een algehele mobilisatie gebracht op 23 september 1938 nadat de Tsjecho-Slowaakse inlichtingendiensten een Duitse aanval verwachtten op 28 september in datzelfde jaar.

De uitvoering van operatie Fall Grün werd door Hitler afgeblazen nadat op 30 september 1938 het Verdrag van München werd afgesloten.

Mussolini, die nog geen oorlog wilde, had de conferentie voorgesteld en wist de premiers van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk te overtuigen om deel te nemen aan een conferentie over Tsjecho-Slowakije zonder dat dit land zelf een vertegenwoordiger mocht zenden (ook de Sovjet Unie was niet uitgenodigd).

Uiteindelijk gaf de Führer toe en de Geallieerden raadden de Tsjecho-Slowaakse president Edvard Beneš aan om in de stemmen met de eisen van de SdP om een nieuwe Europese oorlog te vermijden. Het verdrag verklaarde dat het Sudetenland werd ingelijfd bij Duitsland waardoor Tsjecho-Slowakije, tegen z'n wil, dit gebied tezamen met en het grootste deel van z'n militaire verdediging en vestingwerken op z'n grens met Duitsland verloor en het nagenoeg weerloos achterbleef.

Groot verlies van grond

Tsjechie (Bohemen en Moravie) zouden bijna 40% van hun gebied verliezen. In ruil voor Sudentenland zei Hitler toe af te zien van totale annexatie van Tsjechië/Tsjecho-Slowakije.  

Tsjecho-Slowakije werd voor een voldongen feit gesteld. President Edvard Beneš kreeg simpelweg te horen dat Frankrijk hem niet zou steunen. Roemenië en Joegoslavië, bondgenoten uit de Kleine Entente, verklaarden dat ze geen verplichtingen jegens Praag hadden, daar dit bondgenootschap tegen Hongarije en niet tegen Duitsland gericht was. De Sovjet-Unie kon niet helpen aangezien Polen en Roemenië de grenzen sloten (de Sovjet-Unie grensde toen nog niet aan Tsjecho-Slowakije).

De Fransen en Britten lieten Tsjecho-Slowakije weten dat ze het land niet zouden steunen, Tsjecho-Slowakije zou zich alleen moeten verzetten tegen Duitsland of zich neerleggen bij het verdrag. De Tsjecho-Slowaakse regering zag in dat het land geen kans had tegen Duitsland en legde zich op 30 september 1938 met tegenzin neer bij het verdrag. Op de dag dat Tsjecho-Slowakije akkoord ging met het verdrag (dat door hen een dictaat werd genoemd) tekenden Chamberlain en Hitler - op initiatief van Chamberlain - een vredesverdrag tussen Engeland en Duitsland.

Zoals afgesproken had Duitsland tegen 10 oktober het hele Sudetenland bezet waarin ook 750.000 Tsjechen woonden. Enkele dagen eerder zou president Beneš zijn ontslag indienen.

Hitler werd met de annexatie van het Sudetenland nog populairder dan hij al was. Honderdduizenden wachtten hem op in Berlijn om hem toe te juichen.

Hitler zelf was ontevreden, hij had zich gedurende de onderhandelingen gedwongen gevoeld zich te gedragen als een diplomaat, iets wat hem niet was bevallen. Zowel hij als Von Ribbentrop hadden zich zeer oorlogszuchtig opgesteld en waren duidelijk uit op oorlog tegen de Tsjechen.

Voor Chamberlain zei Hitler alleen verachting te voelen, hij vond Chamberlain 'een ouderwetse democraat en niet van deze tijd'. De Britse premier Chamberlain kwam triomfantelijk terug. Chamberlain meende dat het verdrag vrede betekende in zijn tijd ("peace for our time"). Het Britse publiek reageerde opgelucht, men had immers oorlog voorspeld. Churchill, die beweerde dat "we een onmiskenbare nederlaag hebben geleden en dat zonder oorlog te voeren", werd weggehoond.

Chamberlain dacht met het verdrag een oorlog af te wenden, volgens Churchill stond Europa echter aan het begin van een bittere periode. Het Westen zou onder de voet gelopen worden, aldus Churchill, tenzij men bereid was te vechten voor vrijheid. De Franse premier Daladier was realistischer dan Chamberlain. Daladier had zich al direct verzet tegen het verdrag, hij meende dat Hitler niet zou stoppen bij Sudetenland. Daladier zei tijdens een bijeenkomst met de Engelse regering medio 1938 dat Hitlers echte doel niet het annexeren van Duitstalige gebieden was, maar het domineren van Europa.

Bij de ambities van Hitler staken de ambities van Napoleon bleek af, aldus Daladier. Daladier was niet enthousiast over het Verdrag van München, in aanloop naar het verdrag zei Daladier: "Nu is Tsjecho-Slowakije aan de beurt, morgen zullen het Polen en Roemenië zijn. Als Duitsland de grondstoffen en het geld heeft dat ze nodig denken te hebben, zullen ze naar het Westen trekken.

We moeten er alles aan doen om oorlog te voorkomen, maar dat kan alleen als Engeland en Frankrijk samenwerken en beide landen de onafhankelijkheid van Tsjecho-Slowakije beschermen. Als we dat niet doen, dan storten we onszelf uiteindelijk in een oorlog die we uit alle macht proberen te voorkomen." Daladier werd door de Britten en zijn eigen regering overgehaald toch mee te gaan met Engeland en het verdrag te ondertekenen.

Beneš trad af, deels omdat hij niet meer over een aangevreten republiek wilde regeren, deels omdat men hem naar het leven stond. Hij vluchtte het land uit naar Parijs en leidde daar de Tsjecho-Slowaakse regering in ballingschap. Doelstelling was onder andere het Verdrag van München ongedaan maken en terug te gaan naar de grenzen uit 1937.

Vertrek naar Engeland

In juni 1940 verhuisde de regering naar Londen. De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten erkenden de regering in respectievelijk de zomer en de winter van 1941. Beneš wilde zijn land versterken en ging een bondgenootschap aan met Polen en de Sovjet-Unie. Deze laatste wilde Polen erbuiten houden en uiteindelijk kwam er enkel een verdrag met de Sovjets.

De oude rechter Dr. Emil Hácha werd tot president benoemd, een zwakke en verlegen man. Ook werd het land op Duits en Hongaars aandringen omgevormd tot een soort federatie, bestaand uit Tsjechië, Slowakije en Roethenië. De Slowaken, Hongaren en Roethenen zetten alles op alles om de autonomie van Praag in te perken, hierbij gesteund door Berlijn, Boedapest en Warschau.

De relatie tussen de Tsjechen en Slowaken verslechterde met als inzet de verdeling van natuurlijke bronnen. De Polen schenen onvoldoende te beseffen dat ze zelf wel eens de volgenden zouden kunnen zijn. Sterker nog: ze maakten van de zwakte van Tsjecho-Slowakije gebruik en veroverden het betwiste “Teschen”.

Op 15/16 Maart 1939 werden de restanten van Tsjechië (door de Duitsers nonchalant “resttschechei” genoemd) alsnog geannexeerd bij nazi-Duitsland door bruut militair geweld.

Dit gebeurde na een ultimatum dat in Berlijn aan de Tsjechoslowaakse president Emil Hacha werd gesteld, met als sanctie dat bij weigering de autochtone Tsjechische bevolking tot slavernij gedwongen zou worden.

De Duitse economie, die belast werd door de zware militarisatie, had dringend nood aan buitenlands geld. De wisselkoers tussen de koruna en de Reichsmark werd kunstmatig hoog gehouden en er kwamen al snel tekorten in Tsjechië. In de Škoda-fabriek werden vele machinegeweren, tanks en andere oorlogsmaterialen vervaardigd.

De fabrieken bleven nog een tijd Tsjechische wapens maken tot ze geconverteerd werden naar Duitse bedrijven. Er waren ook staal- en chemische bedrijven die verhuisd werden naar het Oostenrijkse Linz. Operatie “Gitter” was al gestart voordat de nazi’s het land innamen – Heydrich en z’n Einsatzgruppen waren allang bezig een lijst samen te stellen van mensen die opgepakt diende te worden. Toen het zover was waren binnen dagen duizenden opgepakt.  

Het Rode Leger van de Sovjet-Unie bevrijdde het grootste deel van Tsjecho-Slowakije, enkel het zuidwesten van Bohemen werd bevrijd door Geallieerden uit het westen. Op enkele uitzonderingen na had het land niet zo zwaar geleden onder de oorlog. Bratislava werd op 4 april 1945 door de Sovjets ingenomen en Praag op 9 mei tijdens het Praagoffensief.

Ongeveer 400.000 Tsjecho-Slowaken sneuvelden tijdens de oorlog en zo'n 140.000 Sovjetsoldaten verloren het leven bij het verdrijven van de Duitse bezettingsmacht. De nieuwe Tsjechische regering beval dat alle Sudetenduitsers gedeporteerd moesten worden, met uitzondering van degenen die openlijk trouw gebleven waren aan de republiek. Duitse eigendommen werden geconfisqueerd zonder compensatie. De leden van de SdP, de Sudeten-nazi's en leden van de nazi-veiligheidspolitie werden vervolgd.