Reisverhalen - Polen

"lublin" (en "madjanek")



inleiding


We komen met de bus aan vanuit het Poolse Zamosc in Lublin, een zeer belangrijk industrieel, administratie en cultureel centrum. Na een klein rondje in het centrum en busstation keren we terug naar ons hostel en spenderen onze meeste tijd in de gezamenlijke gezellige huiskamer van onze verblijfplaats voor vannacht.


het ss-strafkamp


De volgende dag nemen we de trolleybus naar even buiten de stad waar we de wachttorens al zien naast het gigantische brok steen dat als gedenkteken dient. De weg waar we langs uitstappen was tijdens de oorlog al een belangrijke route voor het Duitse leger richting Oostfront en in de herfst van 1943 ook eentje voor de Duitse terugtocht.

 

Als we uitstappen zien we ook duidelijk de barakken staan en “the white house” van dit berucht kamp “Madjanek”. Het kamp was dan ook helemaal niet verborgen zoals de meeste concentratiekampen.

 

Eerst zien we een film in het museum van het kamp om daarna langs een rij wachttorens en dubbel prikkeldraad, wat later in de oorlog onder stroom kwam te staan, naar het mausoleum. Het schijnt dat alles as in dit mausoleum van alle gestorvenen van het kamp bewaard wordt. Ernaast staat het crematorium met een kamer waar alle overledenen werden geïnspecteerd op o.a. protheses van gouden tanden.

 

Er is een executiehal, sarcofaag, ovens en een administratiekamer waar nu een vrachtwagen staat waar de lijken mee vervoerd werden. Ook staat er een “chassis” van een vrachtwagen waar lijken op bewaard werden voordat ze de verbrandingsoven ingingen. Via weer een zogenaamde rozentuin lopen we naar het rand van het kamp waar we op een plaquette lezen dat hier verschillende kuilen waren waar mensen in gegooid werden.

 

Sommige zijn maar half dichtgegooid en er staat ook dat hier zo’n 18000 mensen doodgeschoten zijn voordat ze de kuil ingingen – meer dan in welk concentratiekamp dan ook.



Madjanek concentratiekamp

Op 18 September 1939 kwamen de nazi’s de stad Lublin binnen en begonnen in de zomer van 1941 op bevel van Heinrich Himmler aan de bouw van het Madjanek concentratie- en vernietigingskamp. Eerst werd besloten het kamp bij het kerkhof “Lipowa” aan te leggen waarna werd besloten het kamp buiten de stad Lublin te bouwen bij het dorp “Madjan Tatarski”.

 

Het kamp was ingedeeld in 10 zones met 20 barakken en 3 gaskamers maar zou in de toekomst 250.000 gevangenen tellen. Daarmee werd het kamp het grootste op Auswitsch na. Er werden o.a. grafstenen gebruikt van de Joodse begraafplaats in Lublin.

 

Eigenlijk voor krijgsgevangenen

Het kamp was oorspronkelijk bedoeld als krijgsgevangenkamp en de eerste gevangenen waren dan ook 5.000 Russische krijgsgevangenen. Daarna werden ook Joodse Polen uit Lublin getto gebracht. Vanaf het jaar 1942 werd het kamp als vernietigingskamp gebruikt voor Joden uit vele Europese landen.

 

Aanvankelijk werden de slachtoffers in het nabijgelegen bos geëxecuteerd waar ze in massagraven werden begraven. Later werden ze veelal vergast, eerst door koolmonoxide, daarna met Zyklon B al werd er ook nog steeds geëxecuteerd en opgehangen.

 

Voordat het crematorium gebouwd was werd de lijken verbrand door ze in de open lucht op auto chassis te leggen. “Aktion Erntefest” werd gestart in November 1943 en had als doel de vernietiging van de Joden te bespoedigen. Dit omdat er in de kampen “Sobibor” en “Treblinka” opstanden waren ontstaan en de nazi’s bang waren dat deze naar andere kampen zouden overslaan. De actie kosten 42.000 Joden het leven. Zij werden in massagraven gegooid, gegraven door de slachtoffers zelf. 

 

Slachtoffers

De documentatie die het aantal slachtoffers zou moeten aangeven hebben de nazi’s zoals bij andere kampen vernietigd voor hun vertrek. Om die reden is het aantal doden onbekend ook al is 300.000 het meest aannemelijke aantal. Uit een onderzoek uit 2005 zou dit aantal beduidend lager liggen; zo’n 78.000 waaronder 59.000 Joden. Op 24 Juli 1944 arriveerde het Rode leger in het haastig ontruimde kamp.

 

De nazi’s hadden alleen tijd gehad om het crematorium te vernielen. De Russen slechts honderden gevangenen levend aan. In diezelfde maand werd al besloten dat het kamp behouden diende te worden en dat het als museum zou worden ingericht. De nazi leiders waren door hun eigen mensen al geexecuteerd; andere werden door de Russen meegenomen en omgebracht.

 

Dit kamp schijnt het meest gepreserveerde kamp te zijn en dat blijkt als we de vele barakken zien die er nog staan. In twee kunnen we een kijkje nemen terwijl we langs de plek lopen waar ooit een galg heeft gestaan. We zien vele stapelbedden van drie verdiepingen in “block 18” waar normaliter zo’n 500 tot 800 gevangenen verbleven. Aan de zijkant staan de proviandbarakken waar we o.a. duizenden opgeborgen schoenen zien in kooien zoals je ze ook kunt zien in “Auswitsch”.

 

In een andere huisje zien we een maquette van het kasteel uit de stad wat door de gevangenen is gemaakt. Een authentiek SS wachthuisje, “Hitlerjugend” boeken, blikken “Zyklon B” en de bekende labels die de gevangenen op hun kleding moesten dragen. We lopen alle barakken hier in waar verschillende thema’s worden behandeld totdat we bij de gaskamers aankomen. Eerst een “gewone” doucheruimte waar gedesinfecteerd werd en daarna een kamer met twee grote gasflessen en twee bunkers met dikke metalen deuren inclusief kijkgat.

 

Ze konden deze installatie maar een jaar gebruiken toen opeens de Russen opdoken en ze halsoverkop moesten vluchten – vandaar ook dat zoveel nog in originele staat achtergebleven is.



de heilige kapel


Na een korte lunch wandelen we de “Czwartek” kasteelheuvel op om van het perfecte uitzicht te genieten. Het is nog goed te zien waar de Joodse getto gebouwd was (de twee-na-grootste van het land); nu staat het busstation daar en wat keten.

 

Het is weer eens veel te goed gerestaureerd; het kasteel waar in de oorlog de “Gestapo” zo’n 100.000 mensen heeft vermoord. Daarna was de KGB hier gehuisvest. We mogen alleen in groepen naar binnen en als we in het zonnetje op het plein hebben zitten te wachten worden we geroepen.

 

Het is een lange wandeling maar dan toch komen we uit in “holy trinity chapel”, het hoogtepunt van het kasteel. Dit is echt kunstwerk; alle muren zijn bedekt met fel gekleurde Bijbelse symbolische fresco’s. Ze zijn zo mooi en zo talrijk dat je niet weet wat je eerst moet bekijken. Het blijft bij bekijken want foto’s mogen er niet gemaakt worden. We lezen dat ze in 1418 gemaakt zijn en zijn gevonden onder een laag pleister in 1897.

 

Het heeft zo’n 100 jaar geduurd voordat alles in deze staat was gerestaureerd. Je krijgt een boekje zodat je de juiste beschilderingen en uitleg kunt terugvinden op de muur. Wat ik nog nooit heb gezien is dat de ondergrens van de tekeningen worden aangegeven door geverfde gordijnen. Voor het kasteel zoeken en vinden we een plaquette die herinnert aan het feit dat hier net voor de bevrijding in juli 1944 nog honderden gevangenen zijn gefusilleerd voordat de Russen arriveerden.

 

Geschiedenis Lublin

In de 6e eeuw ontstonden er op de locatie van het huidige Lublin verschillende nederzettingen, waar men zich bezig hield met handel en nijverheid. Om de stad en de rest van Polen te beschermen tegen Tartaarse, Litouwse en Roetheense aanvallen uit het oosten, kreeg de stad in 1341 op bevel van “Casimir de Grote” verdedigingswerken zoals stadswallen en een slot. Ondanks dat werd Lublin vele malen verwoest en weer opgebouwd na aanvallen van binnenvallende leger uit het oosten.

 

Het was hier in stad in 1569 dat de grootste staat tot nu toe in Europa werd gevestigd; Litouwen samen met Polen. Toen het land voor de derde maal werd opgedeeld kwam Lublin en regio tot Oostenrijk toe en maakte het enige tijd deel uit van Hertogdom Warschau onder het bewind van Napoleon. Na WWI werd hier voor het eerst een onafhankelijke regering samengesteld voor Polen en zetelde hier zelfs voor enige tijd de regering.

 

Operatie "Reinhard"

Lublin werd een nazi hoofdkwartier voor operatie “Reinhard” – het begin van de eindoplossing die wij de “Holocaust” zouden gaan noemen. In Maart 1941 werd het getto van Lublin officieel in gebruik genomen maar al een jaar eerder werden de Joodse inwoners van het nabijgelegen “Wieniawa” al in de stad gedropt omdat het gebied nodig was om als een recreatiepark voor de SS te dienen.

 

De getto was gelegen in het oudste en armste deel van de historische Joodse wijk in de oude stad. Lublin telde op dit moment zo’n 40.000 Joden – dat was een derde van de totale bevolking.  Tot Maart 1942 was het Lublinse getto niet streng gesloten zodat er voedsel kon worden gesmokkeld van buiten. Begin Maart werd het in tweeën gedeeld; het zogenaamde grote getto was voor de werklozen terwijl in het kleine de Jodenraad en zijn instellingen werd gevestigd.

 

Opheffing van het getto

Deze laatste werd afgesloten met prikkeldraad. Op 16 maart werd het grote getto omsingeld door SS en Oekraïense bewakers en werd er geëist van de Jodenraad dat elke dag zo’n 1500 Joden zouden vertrekken naar het Oosten om te werken – in werkelijkheid werden zij naar vernietigingskamp “Belzec” gebracht dat een halte verder lag. Op 14 April van dat jaar stopten de deportaties en werd het getto verplaatst om ook vanuit daar nog enkele duizenden naar Madjanek te transporteren.

 

In November 1942 werden de laatste groep Joden naar het kamp gebracht. Zo’n 250 Joden uit Lublin werden bevrijd uit verschillende concentratiekampen na de bevrijding en enkele waren ondergedoken.  Nog tijdens WWII werd door de Russen hier de provisorische Communistische regering gerealiseerd en fungeerde het aan het eind van 1944 wederom als hoofdstad. In de jaren tussen de twee wereldoorlogen (het interbellum) was 40% van de Joodse bevolking Joods – het grootste deel is omgekomen in de vernietigingskampen in Belzec en Madjanek.

 

Volgens sommige is Lublin de stad waar de waterval aan stakingen begon tegen de Communistische regering die uiteindelijk leidde tot de Gsdank-overeenkomsten in 1980.

 

Door de Joodse “Grodzha” poort wandelen we naar een pleintje waar we de fundamenten nog kunnen zien van een kerk waar nu talloze mensen overheen lopen, druk fotograferend.

 

Ook dit plein is wederom omgeven door prachtig gekleurde hoge huizen waar de verf afbladdert en prachtige fresco’s opstaan. Precies in het midden van het centrale marktplein “Reynek” staat het stadhuis waar het thuishoort. Het is hier druk met toeristen en het plein staat vol met gezellige restaurantjes, cafés en barretjes.

 

Dronkelappen

We zien een aanbieding en maken ervan gebruik hier ook even op het terras te gaan zitten. Maar natuurlijk treffen we het niet; twee dronken Polen beginnen al te praten tegen ons terwijl we nog niet eens zitten. We proberen de kaart te pakken om het gesprek vooral niet aan te hoeven gaan maar het is al te laat. De meest dronken gaat bijna door de kaart heen met z’n vinger en drukt zo’n 30x op hetzelfde plaatsje zonder dat we een clou hebben waar hij het over heeft.

 

Na een biertje vluchten we weg want de mannen maken aanstalten bij ons te gaan zitten en we herinneren ons een taverne vlakbij het busstation. We komen thuis als we binnenlopen; gezellig, druk, warm en lokaal! Zittend aan een oude eiken tafel met tafelkleed schrijven we ons dagboek terwijl we af en toe het gordijntje opzij schuiven om te zien wie er langsloopt.

 

Een dronken man en een vrouw op leeftijd die eruit zien als stamgasten kijken ons alsof de wereld vergaat dat iemand schrijft in HUN café maar aanspreken doen ze ons niet.



advies & Tips


Het (hoofd)treinstation ligt ongeveer 2,5 km ten zuiden van het centrum. Trolleybus 160 en verschillende bussen pendelen tussen beiden heen en weer. Net ten noorden van het oude centrum ligt het busstation. Ten westen van het busstation ligt een regionaal busstation voor minibussen.

 

Lublin – Warschau: je kunt een “gewone” bus nemen naar de hoofdstad; gemiddeld 30 Zloty per rit. Deze neemt zo’n 3,5 uur in beslag en gaan elk uur. Het is sneller en vaak goedkoper om een minibus te nemen; 3 uur, 30 Zloty, elke 30 minuten).


Bij het busstation zijn een aantal houten keten waar je goedkoop een hapje kunt eten of een biertje kunt drinken.


  • Naam : Hotel “hostel

Adres : Lubartowska (verlengde ervan)

Prijs : 35 ZL (slaapzaal)

 

Inhoud:

Van het informatiecentrum kregen we dit hostel door dat net even buiten het centrum ligt. Het ligt aan de andere kant van de weg (Lubatowska) in een grote brede straat maar erg lawaaierig is het niet. De prijs is voor een 6 persoons slaapkamer en is inclusief ontbijt.

 

De wc en douche (er is er maar eentje) is supergroot- en schoon net als de kamer en het huis. Het is een echt gezellig hostel waar de eigenaar en z’n personeelslid tussen de gasten in zitten. Er is internet aanwezig.



zie ook:




meer links:


Theresienstadt

TSJECHIE

Het model concentratiekamp van de nazi's t.t.v. WW2 even ten noordwesten van hoofdstad Praag. 

Nordhausen

DUITSLAND

Nordhausen of Mittelbau Dora was in het hart van Duitsland gelegen nabij het Harz gebergte.